Urlop ojcowski to jedno z najważniejszych uprawnień pracowniczych dla ojców w Polsce, które pozwala na dwutygodniową przerwę w pracy w celu sprawowania osobistej opieki nad nowo narodzonym dzieckiem. W 2025 roku obowiązują istotne regulacje dotyczące tego prawa, które warto poznać przed planowanym wykorzystaniem urlopu ojcowskiego.
Każdy ojciec zatrudniony na podstawie umowy o pracę ma prawo do 14 dni płatnego urlopu, niezależnie od uprawnień matki dziecka. To uprawnienie zostało wprowadzone do polskiego systemu prawnego w 2010 roku i od tego czasu stanowi ważny element polityki prorodzinnej państwa.
Co to jest urlop ojcowski w 2025 roku
Urlop ojcowski to indywidualne, niezbywalne prawo pracownika–ojca do zwolnienia od pracy w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Jest to uprawnienie całkowicie niezależne od urlopu macierzyńskiego i innych form wsparcia przysługujących matce dziecka.
Podstawą prawną urlopu ojcowskiego jest art. 182³ Kodeksu pracy, który precyzyjnie określa warunki i zasady korzystania z tego prawa. Urlop ojcowski różni się zasadniczo od urlopu rodzicielskiego oraz urlopu tacierzyńskiego – każde z tych uprawnień ma odrębne regulacje i cele.
Kluczową cechą urlopu ojcowskiego jest jego nieprzenoszalność. Oznacza to, że ojciec nie może przekazać tego prawa matce dziecka ani żadnej innej osobie. Równocześnie wykorzystanie urlopu ojcowskiego nie wpływa na wymiar innych urlopów rodzicielskich przysługujących rodzicom.
Urlop tacierzyński, wprowadzony jako dodatkowe uprawnienie, również ma swoje odrębne regulacje i nie może być mylony z urlopem ojcowskim. Podczas gdy urlop tacierzyński może być wykorzystywany przez ojca w przypadkach określonych w przepisach, urlop ojcowski jest prawem wyłącznie ojcowskim.
Wymiar urlopu ojcowskiego w 2025 roku
W 2025 roku wymiar urlopu ojcowskiego pozostaje niezmieniony i wynosi 14 dni kalendarzowych. W praktyce oznacza to 10 dni roboczych, przy założeniu standardowego tygodnia pracy od poniedziałku do piątku.
Ojciec może wykorzystać urlop ojcowski w całości lub podzielić go na maksymalnie dwie części. Każda z części musi trwać co najmniej 7 dni kalendarzowych. Nie ma możliwości dzielenia urlopu na krótsze okresy – na przykład podział na 5 i 9 dni nie jest dopuszczalny.
Ważne jest zrozumienie, że wymiar urlopu liczony jest w dniach kalendarzowych, co oznacza, że weekendy i święta przypadające w trakcie urlopu nie przedłużają jego okresu trwania. Jeśli ojciec rozpocznie urlop ojcowski w poniedziałek, zakończy się on automatycznie po 14 dniach kalendarzowych, niezależnie od liczby dni roboczych w tym okresie.
W porównaniu z latami poprzednimi wymiar urlopu ojcowskiego nie uległ zmianie. Pozostaje on na poziomie 14 dni od momentu wprowadzenia tej regulacji do polskiego prawa pracy.
Komu przysługuje urlop ojcowski
Prawo do urlopu ojcowskiego przysługuje wyłącznie ojcom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, którzy są objęci ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa. Oznacza to, że osoby pracujące na umowach cywilnoprawnych czy prowadzące działalność gospodarczą nie mają prawa do urlopu ojcowskiego w rozumieniu Kodeksu pracy.
Urlop ojcowski przysługuje zarówno ojcom biologicznym, jak i ojcom adopcyjnym. Warunkiem jest rzeczywiste wychowywanie dziecka przez ojca. Nie ma znaczenia stan cywilny rodziców – ojciec nie musi pozostawać w związku małżeńskim z matką dziecka, aby skorzystać z tego uprawnienia.
Kluczowym wymogiem jest objęcie ubezpieczeniem chorobowym przez okres wystarczający do nabycia prawa do zasiłku. Oznacza to, że ojciec musi być aktywnie ubezpieczony w momencie składania wniosku o udzielenie urlopu ojcowskiego.
W przypadku adopcji, ojciec może skorzystać z urlopu ojcowskiego pod warunkiem, że postanowienie orzekające przysposobienie dziecka zostało uprawomocnione. Prawo to przysługuje również w sytuacji przysposobienia dziecka starszego, ale z zachowaniem określonych limitów czasowych.
Istotne jest podkreślenie, że urlop ojcowski nie może być przeniesiony na matkę dziecka ani na żadną inną osobę. Jest to prawo ściśle osobiste ojca i nie podlega transferowi.
Terminy wykorzystania urlopu ojcowskiego
Od kwietnia 2023 roku obowiązuje zmieniona regulacja dotycząca terminu wykorzystania urlopu ojcowskiego. Obecnie ojciec może wykorzystać urlop ojcowski do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. To znacząca zmiana w stosunku do wcześniejszych przepisów, które pozwalały na korzystanie z tego prawa do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia.
W przypadku adopcji, urlop ojcowski można wykorzystać do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka. Termin ten jest liczony od momentu prawomocności decyzji sądu, a nie od daty faktycznego przejęcia opieki nad dzieckiem.
Konsekwencje niewykorzystania urlopu ojcowskiego w określonym terminie są jednoznaczne – urlop przepadnie. Nie ma możliwości przedłużenia terminu ani przeniesienia niewykorzystanego urlopu na późniejszy okres. Po ukończeniu przez dziecko 12 miesiąca życia prawo do urlopu ojcowskiego wygasa definitywnie.
Jedyną sytuacją, w której możliwe jest przerwanie urlopu ojcowskiego, jest hospitalizacja dziecka. W takim przypadku niewykorzystana część urlopu może zostać wykorzystana po zakończeniu hospitalizacji, ale nadal w ramach ogólnego terminu 12 miesięcy od narodzin dziecka.
Wynagrodzenie podczas urlopu ojcowskiego
W trakcie urlopu ojcowskiego ojciec otrzymuje zasiłek macierzyński w wysokości 100% podstawy wymiaru. To świadczenie wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a nie pracodawca. Podstawa wymiaru zasiłku obliczana jest na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z 12 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym rozpoczyna się urlop ojcowski.
Sposób wyliczania zasiłku jest identyczny jak w przypadku zasiłku macierzyńskiego. ZUS bierze pod uwagę wszystkie składniki wynagrodzenia podlegające składkom na ubezpieczenie społeczne w razie choroby i macierzyństwa z okresu 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu.
Termin wypłaty zasiłku wynosi 30 dni od dnia dostarczenia do ZUS kompletnych dokumentów. W praktyce oznacza to, że ojciec powinien otrzymać świadczenie w ciągu miesiąca od złożenia wszystkich wymaganych dokumentów w oddziale ZUS lub u płatnika zasiłków.
Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, w tym zasiłek za okres urlopu ojcowskiego, podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Ojciec otrzymuje więc świadczenie pomniejszone o należny podatek.
Wniosek o urlop ojcowski - procedura
Aby skorzystać z urlopu ojcowskiego, ojciec musi złożyć pisemny wniosek pracownika do pracodawcy najpóźniej 7 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Jest to termin bezwzględny, którego niedotrzymanie może skutkować przesunięciem terminu rozpoczęcia urlopu.
Wniosek o urlop ojcowski musi zawierać następujące elementy:
- dane pracodawcy i pracownika
- planowany termin rozpoczęcia i zakończenia urlopu
- w przypadku podziału urlopu – terminy obu części
- oświadczenie o korzystaniu z prawa do urlopu ojcowskiego
Do wniosku należy dołączyć odpis aktu urodzenia dziecka lub, w przypadku adopcji, odpis postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka. W przypadku urodzenia jednego dziecka wystarczy jeden odpis aktu urodzenia.
Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika o udzielenie urlopu ojcowskiego, jeśli spełnia on wszystkie wymagania formalne. Nie ma możliwości odmowy udzielenia urlopu z przyczyn organizacyjnych czy ekonomicznych.
Wzór wniosku o urlop ojcowski
Ochrona pracownika na urlopie ojcowskim
Pracownik korzystający z urlopu ojcowskiego objęty jest szczególną ochroną stosunku pracy. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę ani rozwiązać jej bez wypowiedzenia w okresie korzystania z urlopu ojcowskiego, z wyjątkiem przypadków upadłości lub likwidacji pracodawcy.
Po zakończeniu urlopu ojcowskiego pracownik ma prawo do powrotu na dotychczasowe stanowisko. Jeśli powrót na wcześniej zajmowane stanowisko nie jest możliwy, pracodawca dopuszcza pracownika do pracy na stanowisku równorzędnym lub odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, z wynagrodzeniem nie niższym od dotychczasowego.
Okres urlopu ojcowskiego wlicza się do okresu zatrudnienia dla wszystkich uprawnień pracowniczych. Oznacza to, że czas ten nie wpływa negatywnie na wymiar urlopu wypoczynkowego, staż pracy czy inne prawa związane z długością zatrudnienia.
Podczas urlopu ojcowskiego pracownik zachowuje wszystkie uprawnień pracowników związanych ze stosunkiem pracy, w tym prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Pracodawca ma obowiązek utrzymania ciągłości ubezpieczenia społecznego pracownika w całym okresie urlopu.
Najczęściej zadawane pytania o urlop ojcowski
Czy urlop ojcowski można łączyć z innymi rodzajami urlopów?
Urlop ojcowski nie może być łączony z jednoczesnym wykonywaniem pracy u tego samego pracodawcy. Można jednak planować jego wykorzystanie w połączeniu z urlopem wypoczynkowym lub bezpłatnym, planując odpowiednio terminy.
Co w przypadku urodzenia bliźniąt lub więcej dzieci?
W przypadku urodzenia jednego dziecka, niezależnie od liczby dzieci urodzonych jednocześnie (bliźnięta, trojaczki), przysługuje jeden urlop ojcowski w wymiarze 14 dni. Liczba dzieci urodzonych w jednym porodzie nie wpływa na wymiar urlopu.
Sytuacja przy adopcji dziecka starszego
Przy adopcji dziecka starszego urlop ojcowski przysługuje na takich samych zasadach jak przy adopcji niemowlęcia. Warunkiem jest uprawomocnienie się postanowienia orzekającego przysposobienie i wykorzystanie urlopu w ciągu 12 miesięcy od tego momentu.
Prawa ojców na umowach cywilnoprawnych i B2B
Ojcowie zatrudnieni na umowach cywilnoprawnych lub prowadzący działalność gospodarczą nie mają prawa do urlopu ojcowskiego w rozumieniu Kodeksu pracy. Mogą jednak ubiegać się o zasiłek macierzyński na podstawie odrębnych przepisów, jeśli są objęci odpowiednim ubezpieczeniem.
Czy urlop ojcowski wpływa na inne praw rodzicielskich?
Wykorzystanie urlopu ojcowskiego nie ma wpływu na wymiar urlopu rodzicielskiego, urlopu wychowawczego czy innych uprawnień przysługujących rodzicom. Każde z tych uprawnień ma niezależne regulacje i może być wykorzystywane zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Urlop ojcowski to ważne uprawnienie, które pozwala ojcom na aktywne uczestnictwo w opiece nad nowo narodzonym dzieckiem. Kluczowe jest pamiętanie o terminach – szczególnie o 12-miesięcznym limicie na wykorzystanie urlopu oraz 7-dniowym wyprzedzeniu przy składaniu wniosku. Dzięki właściwemu planowaniu i znajomości przepisów każdy uprawniony ojciec może w pełni skorzystać z tego cennego czasu z dzieckiem, mając pewność finansową dzięki 100% wynagrodzenia z ZUS.
